განცხადება
სასამართლო სისტემის სრულფასოვანი და გამართული ფუნქციონირება დემოკრატიული სახელმწიფოს ერთ-ერთ ფუნდამეტს წარმოადგენს. სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია უზრუნველყოფილ იქნას კანონის უზენაესობა და სამართლიანი სასამართლოს უფლება, რომელთა ერთ-ერთ განმაპირობებელ ფაქტორად მოსამართლეთა არჩევის წესი შეგვიძლია მივიჩნიოთ. ამ ერთი შეხედვით წმინდა პროცედურულ საკითხზე მნიშვნელოვანწილადაა დამოკიდებული მოსამართლეთა დამოუკიდებლობისა და მიუკერძოებლობის საკითხი, რაც, საბოლოო ჯამში პროცესის შეჯიბრებითობასა და მართლმსაჯულების განხორციელებაზე უდიდეს ზემოქმედებას ახდენს.
საქართველოს სასამართლო სისტემაში განხორციელებულმა რეფორმების რამდენიმე ტალღამ საბოლოოდ მაინც ვერ ჩააქრო საზოგადოებაში არსებული ვნებათაღელვმა იმ მნიშვნელოვან საკითხთან დაკავშირებით, რომელიც მოსამართლეთა ინსტიტუციურ დამოუკიდებლობას ეხება. დღემდე ისმევა კითხვები იმასთან დაკავშირებით, თუ რამდენად მართებულია 3-წლიანი გამოსაცდელი ვადის შემდგომ მოსამართლეთა მუდმივი განმწესება პოზიციებზე. ასევე, არანაკლებ მნიშვნელოვანია ამ საკითხში იუსტიციის საბჭოს როლი, რომლის დაკომპლექტების საკითხიც აგრეთვე აზრთა სხვადასახვაობას იწვევს. უდავოა, რომ აღნიშნული საკითხი მეტად აქტუალურია და ამას ობიექტური მიზეზებიც გააჩნია. საზოგადოება აცნობიერებს თუ რაოდენ მნიშვენლოვანია თითოეული მოსამართლის ინდივიდუალურად მიღებული გადაწყვეტილება სახელმწიფოში დემოკრატიული ფასეულობების განმტკიცებისა და სამართლის უზენაესობის უზრუნველსაყოფად. იმ სახელმწიფოში, სადაც სასამართლო დამოუკიდებელი არ არის, არასდროს იარსებებს სამართლიანი გარემო და შესაბამისად, ვერ უზრუნველყოფილი ადამიანის ინდივიდუალურ უფლებათა და თავისუფლებათა რეალიზაცია.
პრობლემური საკითხები:
– მიღებაზე ზემოქმედების შესაძლებლობა 10-დან 9 ხმით აქვთ მოსამართლე წევრებს. შესაბამისად ირღვევა პარიტეტულობის პრინციპი და ერთ სახელისუფლებლო შტოს აქვს არსებითად უპირატესი მდგომარება სხვებთან შედარებით.
– ზემოთ დასახელებული გადაწყვეტილების მიღების წესი, ასევე, კითხვის ნიშნის ქვეშ აყენებს განწესებული მოსამართლეთა მიუკერძოებლობა და დამოუკიდებლობას.
– საბჭოს წევრთა უფლებამოსილების ვადა ნაკლებია ამრჩევ ორგანოთა უფლებამოსილების ვადაზე, ჩნდება საფუძვლიანი შიში იმისა, რომ საბჭოს წევრები თავიანთ ქმედებებს ისე მიმართავენ, რომ ამით არ გამოიწვიონ მათი უფლებამოსილების წარმომშობთა განაწყენება, შესაბამისად, მათი დამოუკიდებლობის საკითხი ეჭვქვეშ დგება.
– სამწლიანი გამოსაცდელი ვადით დანიშნულ მოსამართლეს იმავე შემადგენლობის საბჭოსთან უწევს წარდგენა უვადოთ განწესების საკითხის გადასაწყვეტად, რაც მის დამოუკიდებლობასა და მიუკერძოებლობას ეჭქვეშ აყენებს. შეასბამისად, საბჭოს უფლებამოსილების ვადის გაზრდის პარალელურად, მისი პერიოდული, ყოველ ორ ან სამ წელიწადში განახლება უნდა იქნას უზრუნველყოფილი და მოსამართლე ხელახლა უნდა წარდგეს არანაკლებ ნახევარი ან ორი მესამედით განახლებული შემადგენლობის წინაშე.
საბოლოოდ, მისასალმებელია იქნება, სანამ სასამართლო სისტემის რეფორმირება არ დასრულდება, საბჭოს შეუჩერდეს მოსამართლეთა უვადოდ განწესების უფლებამოსილება. უდავოა, რომ მოსამართლეთა შერჩევა/დანიშვნის პროცესი წარმოადგენს სამართლიანი სასამართლოს უფლების შემადგენელ ელემენტს, კერძოდ-ადამიანის უფლებას, მისი საქმე განიხილოს დამოუკიდებელმა სასამართლომ. სასამართლოს დამოუკიდებლობა შეიძლება ეჭვქვეშ დადგეს, თუკი მოსამართლეთა დანიშვნის წესი ან პრაქტიკა არადამაკმაყოფილებელია. შესაბამისად, სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია დემოკრატიული სტანდარტების გათვალისწინებით, არსებული სისტემა დაიხვეწოს და მაქსიმალურად გამჭვირვალე გახდეს, რათა საზოგადეობაში ნდობა დამკვიდრდეს იმ უმნიშვნელოვანესი ინსტიტუციის მიმართ, რომელსაც სასამართლო ხელისუფლება წარმოადგენს.
სარჩევი
1. შესავალი
2. მიმდინარე მოწესრიგება
3. იუსტიციის უმაღლესი საბჭო
3.1 საბჭოს ფორმირება
3.2 დამოუკიდებლობა და მიუკერძოებლობა
3.3 საბჭოს საქმიანობის კონტროლი
3.4 საბჭოს უფლებამოსილების ვადა
3.5 მოსამართლეთა გამოსაცდელი ვადა
4. სამართლიანი სასამართლოს უფლება ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მიხედვით
5. დასკვნა
გამოყენებული ლიტერატურა
1. შესავალი
სასამართლო სისტემის სრულფასოვანი და გამართული ფუნქციონირება დემოკრატიული სახელმწიფოს ერთ-ერთ ფუნდამეტს წარმოადგენს. სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია უზრუნველყოფილ იქნას კანონის უზენაესობა და სამართლიანი სასამართლოს უფლება, რომელთა ერთ-ერთ განმაპირობებელ ფაქტორად მოსამართლეთა არჩევის წესი შეგვიძლია მივიჩნიოთ. ამ ერთი შეხედვით წმინდა პროცედურულ საკითხზე მნიშვნელოვანწილადაა დამოკიდებული მოსამართლეთა დამოუკიდებლობისა და მიუკერძოებლობის საკითხი, რაც, საბოლოო ჯამში პროცესის შეჯიბრებითობასა და მართლმსაჯულების განხორციელებაზე უდიდეს ზემოქმედებას ახდენს.
საქართველოს სასამართლო სისტემაში განხორციელებულმა რეფორმების რამდენიმე ტალღამ საბოლოოდ მაინც ვერ ჩააქრო საზოგადოებაში არსებული ვნებათაღელვმა იმ მნიშვნელოვან საკითხთან დაკავშირებით, რომელიც მოსამართლეთა ინსტიტუციურ დამოუკიდებლობას ეხება. დღემდე ისმევა კითხვები იმასთან დაკავშირებით, თუ რამდენად მართებულია 3-წლიანი გამოსაცდელი ვადის შემდგომ მოსამართლეთა მუდმივი განმწესება პოზიციებზე. ასევე, არანაკლებ მნიშვნელოვანია ამ საკითხში იუსტიციის საბჭოს როლი, რომლის დაკომპლექტების საკითხიც აგრეთვე აზრთა სხვადასახვაობას იწვევს. უდავოა, რომ აღნიშნული საკითხი მეტად აქტუალურია და ამას ობიექტური მიზეზებიც გააჩნია. საზოგადოება აცნობიერებს თუ რაოდენ მნიშვენლოვანია თითოეული მოსამართლის ინდივიდუალურად მიღებული გადაწყვეტილება სახელმწიფოში დემოკრატიული ფასეულობების განმტკიცებისა და სამართლის უზენაესობის უზრუნველსაყოფად. იმ სახელმწიფოში, სადაც სასამართლო დამოუკიდებელი არ არის, არასდროს იარსებებს სამართლიანი გარემო და შესაბამისად, ვერ უზრუნველყოფილი ადამიანის ინდივიდუალურ უფლებათა და თავისუფლებათა რეალიზაცია.
მოცემულ ნაშრომში გვსურს განვიხილოთ მოსამართლეთა განმწესების საკითხთან დაკავშირებით ამჟამად მოქმედი რეგულაციები, ასევე წესი, რომელიც ამოქმედდება 2017 წელს განხორციელებული საკონსტიტუციო ცვლილებების ძალაში შესვლის შემდგომ.ასევე განვიხილავთ ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკას, რომლის მიერ განხიხულ საქმეთა დიდი ნაწილი სწორედ მე-6 მუხლის დარღვევას უკავშირდება. არანაკლებ მნიშვნელოვანია გავეცნოთ ევროპის ცალკეულ სახელმწიფოებში არსებულ საკანონმდებლო დანაწესებს მოსამართლეთა არჩევის წესთან დაკავშირებით, ვინაიდან დასახელებული მოდელები შესაძლოა გამართული სასამართლო სისტემების გამართული ფუნქციონირების მოდელებად მივიჩნიოთ. დასკვნის სახით კი, შევაჯამებთ საქართველოში მოქმედ რეგულაციებს და ჩვენს პოზიციას წარმოგიდგენთ აღნიშნულ საკითხთან დაკავშირებით.
2. მიმდინარე მოწესრიგება
საქართველოში მოსამართლეთა დანიშვნის წესისა და უფლებამოსილების ვადის საკანონმდებლო მოწესრიგების საფუძველია კონსტიტუცია საქართველოს კონსტიტუციის 86-ე მუხლის თანახმად, მოსამართლე შეიძლება იყოს საქართველოს მოქალაქე 30 წლის ასაკიდან, თუ მას აქვს შესაბამისი უმაღლესი იურიდიული განათლება და სპეციალობით მუშაობის სულ ცოტა 5 წლის გამოცდილება. მოსამართლის განწესება ხდება უვადოდ, მაგრამ კონსტიტუცია უშვებს გამონაკლისს, რომლის მიხედვითაც, სანამ მოსამართლე უვადოდ განწესდება, იგი შეიძლება დაინიშნოს გამოსაცდელი ვადით არა უმეტეს 3 წლისა. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს ან უზენაესი სასამართლოს მოქმედ ან ყოფილ წევრზე არ ვრცელდება თანამდებობაზე 3 წლის ვადით განწესებული მოსამართლისთვის დადგენილი შეფასების სისტემა.
კონსტიტუციის 861 მუხლის საფუძველზე, მოსამართლეთა თანამდებობაზე დანიშვნის, მოსამართლეთა თანამდებობიდან გათავისუფლების და სხვა ამოცანების შესრულების მიზნით იქმნება საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭო. მისი უფლებამოსილება და შექმნის წესი განისაზვრება საერთო სასამართლოთა შესახებ ორგანული კანონით, რომლის მიხედვითაც, საბჭოშედგება 15 წევრისაგან. საბჭოს 8 წევრს ირჩევს საქართველოს საერთო სასამართლოების მოსამართლეთა თვითმმართველობის ორგანო, 5 წევრს – საქართველოს პარლამენტი, ხოლო 1 წევრს ნიშნავს საქართველოს პრეზიდენტი. საბჭოს თავმჯდომარეობს უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარე, რომელიც თანამდებობრივად არის საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს წევრი.
მოსამართლეთა უვადოდ განწესების გადაწყვეტილების მიმღები ორგანო არის იუსტიციის უმაღლესი საბჭო. უვადოდ განწესებამდე, როგორც აღნიშნულია, კონსტიტუციითა და ორგანული კანონით განსაზღვრულია 3 წლიანი გამოსაცდელი ვადა სააპელაციო და რაიონული (საქალაქო) სასამართლოთა მოსამართლეებისთვის. საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 15 თებერვლის გადაწყვეტილებით, არაკონსტიტუციურად იცნო ის მოწესრიგება, რომლითაცრეგულირდებოდა სააპელაციო და რაიონული (საქალაქო) სასამართლოების მოსამართლის თანამდებობაზე იმ პირის განწესება 3 წლის ვადით, რომელიც არის მოქმედი ან ყოფილი მოსამართლე და აქვს სამოსამართლო საქმიანობის არანაკლებ 3 წლის გამოცდილება. საკონსტიტუციომ განმარტა, რომ როდესაც პირის წარსული სამოსამართლო საქმიანობა იძლევა მოსამართლის ინდივიდუალური ნიშან-თვისებების შესწავლის ობიექტურ შესაძლებლობას, მოსამართლის თანამდებობასთან შესაბამისობის შემოწმების მოტივით, მისი ამ თანამდებობაზე 3-წლიანი ვადით განწესება არ წარმოადგენს ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის აუცილებელ საშუალებას.
მოსამართლის სამწლიანი საქმიანობის ანალიზი და შემდგომ მისი უვადოდ დანიშვნასთან დაკავშირებული გადაწყვეტილების მიღების პროცედურა შემდეგნაირია: მოსამართლის თანამდებობაზე ყოფნის 3-წლიანი ვადის გასვლამდე 4 თვით ადრე საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭო წილისყრით შეარჩევს საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს ერთ მოსამართლე და ერთ არამოსამართლე წევრს (შემდგომ – შემფასებლები), რომლებმაც ერთმანეთისაგან დამოუკიდებლად, 2 თვის ვადაში უნდა შეაფასონ შესაბამის პერიოდში მოსამართლის საქმიანობა. მოსამართლის საქმიანობა ფასდება ორი ძირითადი კრიტერიუმით – კეთილსინდისიერებითა და კომპეტენტურობით. ამ ეტაპის შემდგომ მოსამართლეობის კანდიდატს კენჭი ეყრება იუსტიციის საბჭოზე, უვადოდ განწესების გადაწყვეტილების მისაღებად. მოსამართლის თანამდებობაზე უვადოდ გასანწესებლად კენჭი ეყრება მხოლოდ იმ კანდიდატს, რომლის კეთილსინდისიერების კრიტერიუმით შეფასებისას იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს სრული შემადგენლობის ნახევარზე მეტი მიიჩნევს, რომ მოსამართლე აკმაყოფილებს ან სრულად აკმაყოფილებს კეთილსინდისიერების კრიტერიუმს, ხოლო კომპეტენტურობის კრიტერიუმით შეფასებისას ამ მახასიათებლების მიხედვით მოსამართლის მიერ მოპოვებულ ქულათა ჯამი ქულების მაქსიმალური რაოდენობის არანაკლებ 70 პროცენტია. საბჭო სრული შემადგენლობის არანაკლებ 2/3-ით, ანუ არანაკლებ 10 წევრის მხარდაჭერით, ღია კენჭისყრით იღებს გადაწყვეტილებას აღნიშნული მოსამართლის თანამდებობაზე უვადოდ, კანონით დადგენილი ასაკის მიღწევამდე განწესების შესახებ.
მოსამართლეობის კანდიდატისთვის უვადო განწესების შესახებ უარის თქმის შემთხვევაში, ეს იქნება პირველი – შეფასების თუ მეორე – გასაუბრების ეტაპის შემდგომ, მას აქვს უფლება მიღებული გადაწყვეტილება გაასაჩივროს უზენაესი სასამართლოს საკვალიფიკაციო პალატაში. საკვალიფიკაციო პალატის გადაწყვეტილება შესაძლოა იყოს: ა) საბჭოს გადაწყვეტილების უცვლელად დატოვება; ან ბ) საბჭოს გადაწყვეტილების გაუქმებისა და საქმის ხელახლა განსახილველად დაბრუნება. უზენაესი სასამართლოს საკვალიფიკაციო პალატის გადაწყვეტილება საბოლოოა და არ საჩივრდება.
3. იუსტიციის უმაღლესი საბჭო
იუსტიციის უმაღლესი საბჭო კონსტიტუციური ორგანოა, რომელსაც სასამართლო ხელისუფლებაში კონსტიტუციითა და ორგანული კანონით განსაზღვრული უმნიშვნელოვანესი უფლებები და მოვალეობები აკისრია. რა თქმა უნდა, მისი უპირველესი უფლებაა მოსამართლეთა სამწლიანი თუ უვადო წესით განწესებაზე გადაწყვეტილების მიღება. შესაბამისად, საქართველოსთვის, როგორც სამართლებრივი სახელმწიფოსთვის, მნიშვნელოვანია , იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს დამოუკიდებლობისა და მიუკერძოებლობის უზრუნველყოფა. ეს ასევე უზრუნველყოფს საქართველოს მიერ ნაკისრისაერთაშორისო ვალდებულებების შესრულებას.
იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს ფორმირების პროცესში მონაწილეობას იღებს სამივე სახელისუფლებო შტო. საბჭოს ამ ფორმით დაკომპლექტების მიზანია, როგორც სასამართლო სისტემის, ასევე ცალკეულ მოსამართლეთა დამოუკიდებლობის დაცვა. დამოუკიდებელი და მიუკერძოებელი სასამართლოს არსებობა სამართლებრივი სახელმწიფოს არსებითი მოთხოვნაა.გლობალიზებულ და ურთიერთდამოკიდებულ საზოგადოებაში, მოსამართლეთა დამოუკიდებლობა თითოეული მოქალაქის მიერ უნდა აღიქმებოდეს როგორც სიმართლის, თავისუფლების, ადამიანის უფლებათა დაცვისა და გარეშე ზეგავლენისგან თავისუფალი მიუკერძოებელი მართლმსაჯულების გარანტი. მოსამართლეთა დამოუკიდებლობა არის არა საკუთარი ინტერესების, , არამედ კანონის უზენაესობისა და თითოეული მართლმსაჯულების მაძიებელი ადამიანის ინტერესის დასაცავადმინიჭებული პრეროგატივა და პრივილეგია, მაშასადამე, დამოუკიდებლობა, როგორც მოსამართლეთა მიუკერძოებლობის პირობა, უზრუნველყოფს სასამართლოების წინაშე მოქალაქეთა თანასწორობის გარანტიას.
3.1 საბჭოს ფორმირება
იუსტიციის საბჭოს დამოუკიდებლობისა და მიუკერძოებლობისთვის მნიშვნელოვანია მისი დაკომპლექტებისა და გადაწყვეტილების მიღების წესი იმგვარად იყოს მოწესრიგებული, რომ საბოლოოდ ბალანსი მიიღწეოდეს. ეს ბალანსი, საბოლოო ჯამში,უზრუნველყოფს კომპრომისულ გადაწყვეტილებას, რომელიც დაცლილი იქნება ცალკეული სუბიექტური მიზნებისგან. დღევანდელი მოწესრიგებით იუსტიციის საბჭო შედგება 15 წევრისგან, რომელშიც შედის 8 მოსამართლე წევრი. ხოლო მოსამართლეთა განწესების შესახებ გადაწყვეტილების მიღებას ესაჭიროება საბჭოს სრული შემადგენლობის ორი მესამედის, ანუ 10 წევრის, მხარდაჭერა. ასევე, იმისდა მიუხედავად , რომ იგი საქართველოს პრეზიდენტის მიერ პარლამენტის თანხმობით არის დანიშნული, მეცხრე მოსამართლე წევრია უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარე. საბოლოო ჯამში, ვიღებთ შედეგს, როდესაც გადაწყვეტილების მიღებაზე ზემოქმედების შესაძლებლობა 10-დან 9 ხმით აქვთ მოსამართლე წევრებს. მიუხედავად მოსამართლეთა მაღალი სოციალური სტატუსისა, გადაწყვეტილების მიღებაზე ასეთი მაღალი ზემოქმედების შესაძლებლობა, ეწინააღმდეგება დამოუკიდებლობისა და მიუკერძოებლობის პრინციპს, რადგან საფრთხეს ქმნის, რომ გადაწყვეტილება მიიღონ არა საჯარო (რომელიც სხვადასხვა ინტერესის შეჯერების საფუძველზე მიიღწევა), არამედ კორპორაციული ინტერესების შესაბამისად. საბჭოს უნდა ჰქონდეს თავისუფლება, თავისი უფლებამოსილების ფარგლებში, მიიღოს კანონის ყველა გარემოების გათვალისწინებით გადაწყვეტილება. ამასთან, სხვა ინსტიტუტის, მათ შორის, თვითონ სასამართლო ხელისუფლებისგან დამოუკიდებლად და მიუკერძოებლად. თვითონ დაკომპლექტების წესიც ზუსტად იმას მიგვანიშნებს, რომ ეს საბჭო არა რომელიმე კონკრეტული სახელისუფლო შტოს შემადგენელი ნაწილი, არამედ სამივე შტოს დაბალანსებისთვის შექმნილი ორგანოა.
3.2 დამოუკიდებლობა და მიუკერძოებლობა
ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს ერთ-ერთ გადაწყვეტილებაში სასამართლო აღნიშნავს, რომ სახელმწიფო ორგანოს ფუნქციონირებისთვის მნიშვნელოვანია მისი დამოუკიდებლობა და მიუკერძოებლობა. დამოუკიდებლობისთვის მნიშვნელოვანია, რომ ნებისმიერი ორგანოს წევრების დანიშვნის შემდგომ მათ თავიანთი უფლებამოსილების ვადაში ჰქონდეთგარე ზეწოლისგან თავდაცვის გარანტიები და ასევე, არ იყვნენ ანგარიშვალდებულნი ვინმესწინაშე. რაც შეეხება მიუკერძოებლობას, ამ მოთხოვნას ორი ასპექტი აქვს. პირველი, ორგანო უნდა იყოს სუბიექტურად თავისუფალი პერსონალური მიკერძოებისგან ან ტენდენციურობისგან. მეორე, ობიექტური თვალსაზრისით უნდა იყოს მიუკერძოებელი, ანუ, უნდა უზრუნველყოს საკმარისი გარანტიები, რომ გამორიცხოს ნებისმიერი ლეგიტიმური ეჭვი. მოცემულ საქმეზე სასამართლომადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენციის მე-6 მუხლის დარღვევად ცნო სამხედრო ტრიბუნალის შემადგენლობა, რომელიც ასამართლებდა ჯარისკაცს და რომლის შემადგენლობის უმეტესობა ისევ ჯარისკაცები იყვნენ. მოცემულ შემთხვევაშიც, მაგალითად, როდესაც იუსტიციის საბჭო გადაწყვეტილებას იღებს მოქმედი მოსამართლის უვადოდ განწესებასთან დაკავშირებით, ის ფაქტი, რომ საბჭოს შემადგენლობაში, გადაწყვეტილების მიმღები 10 ხმიდან 9 მოსამართლე წევრებს ეკუთვნით ბადებს ორგანოს მიუკერძოებლობის ეჭვს. ამიტომ, ლოგიკურად მიგვაჩნია გაიზარდოს გადაწყვეტილების მიღების კვორუმი მინიმუმ სამ მეოთხედამდე, ხოლო უვადო განწესებასთან დაკავშირებით უფრო მაღალი სტანდარტის დაწესებაც მისასალმებელია.
3.3 საბჭოს საქმიანობის კონტროლი
იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს საქმიანობა – მოსამართლეთა განწესება – არც ადმინისტრაციულ და არც პოლიტიკურ საქმიანობას წარმოადგენს. იგი ვერ ჩაითვლება ადმინისტრაციულ საქმიანობად, რადგან მოსამართლეთა განწესებით საბჭო კონსტიტუციით განსაზღვრულ უფლება-მოვალეობას აღასრულებს. კონსტიტუციის 861 მუხლი კონკრეტულად განუსაზღვრავს საბჭოს მისი შექმნის მიზანს, რაც გამოიხატება მოსამართლეთა თანამდებობაზე დანიშვნასა და განთავისუფლებაში. ასევე, ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსი პირდაპირ მიუთითებს, რომ მისი მოქმედების სფერო არ ვრცელდება იუსტიციის უმაღლეს საბჭოზე . საბჭო, ასევე, ვერ ჩაითვლება პოლიტიკურ ორგანოდ, იქიდან გამომდინარე, რომ მოსამართლეთა დანიშვნით იგი არ იღებს პოლიტიკურ გადაწყვეტილებას, არამედ, მოსამართლეები ინიშნებიან პროფესიული ნიშნით, კეთილსინდისიერებისა და კომპეტენტურობის გათვალისწინებით.
მოცემული მსჯელობა მნიშვნელოვანია, საბჭოს საქმიანობაზე კონტროლის სამართლებრივი მექანიზმის განსაზღვრისთვის. ძალაუფლება კონტროლის გარეშე, რა კეთილშობილი მიზნებისთვისაც უნდაიყოს განკუთვნილი, იწვევს თვითნებობისა და სუბიექტივიზმის იმანენტურსაფრთხეს. დღევანდელი მოწესრიგებით, საბჭოს გადაწყვეტილება შესაძლოა, ერთჯერადად გასაჩივრდეს უზენაესი სასამართლოს საკვალიფიკაციო პალატაში . ეს გასაჩივრება რეალურად არაეფექტურია, რადგან პალატის უფლებამოსილება მხოლოდ ისაა, რომ მიიღოს გადაწყვეტილება საბჭოს გადაწყვეტილების უცვლელად დატოვების ან გაუქმების და უკან დაბრუნების შესახებ. მას არ შეუძლია ახალი გადაწყვეტილების მიღება. საბჭო არაა ვალდებული პალატის მიერ დაბრუნებული საქმის ხელახალი განხილვისას გაითვალისწინოს შენიშვნები. მას შეუძლია ხელმეორედ მსგავსი დარღვევებით მსგავსი შინაარსის გადაწყვეტილება მიიღოს.
3.4 საბჭოს უფლებამოსილების ვადა
უმნიშვნელოვანესი კრიტერიუმი დამოუკიდებლობის შეფასებისა არის უფლებამოსილების ვადები. საქართველოს იუსტიციის საბჭოს წევრის უფლებამოსილების ვადაა 4 წელი. არც ეს საკითხიუნდა განვიხილოთ სხვებისგან მოწყვეტით. აქ მნიშვნელობა ენიჭება როგორ თანხვედრაშია წევრთა უფლებამოსილების ვადები ამრჩევი ორგანოების უფლებამოსილების ვადებთან.მაგალითად, პარლამენტის უფლებამოსილების ვადა ემთხვევა საბჭოს წევრთა უფლებამოსილების ვადას, პრეზიდენტის უფლებამოსილების ვადა მეტია (5 წელი), რაც შეეხება სასამართლო კონფერენციას, აქ საერთოდ ბევრად აჭარბებს (უვადო ან 10 წელი, შესაბამისად). მაშინ, როდესაც საბჭოს წევრთა უფლებამოსილების ვადა ტოლია ან ნაკლებია ამრჩევ ორგანოთა უფლებამოსილების ვადაზე, ჩნდება საფუძვლიანი შიში იმისა, რომ საბჭოს წევრები თავიანთ ქმედებებს ისე მიმართავენ, რომ ამით არ გამოიწვიონ მათი უფლებამოსილების წარმომშობთა განაწყენება, შესაბამისად, მათი დამოუკიდებლობის საკითხი ეჭვქვეშ დგება. ცხადია, როგორც მინიმუმ, საბჭოს წევრთა უფლებამოსილების ვადა თანხვედრაში არ უნდა იყოს დამკომპლექტებელ ორგანოთა ფუნქციონირების ვადასთან. საბჭოს წევრები ვერ დაინიშნებიან უვადოდ, თუმცა მათი უფლებამოსილების ვადის გაზრდა ლოგიკური იქნებოდა. ამ მხრივ, მიგვაჩნია, რომ როტაციის წესი უნდა იყოს დანერგილი, ამ შემთხვევაში ყველაზე მიმზიდველად ეს უკანასკნელი გამოიყურება.
3.5 მოსამართლეთა გამოსაცდელი ვადა
მოსამართლე წარმოადგენს მართლმსაჯულების განმახორციელებელ სახელმწიფო თანამდებობის პირს, რომლის მიერ საკუთარი ფუნქციების მიუკერძოებლად, დამოუკიდებლად და მაღალი პროფესიონალიზმით განხორციელებაზეც მნიშვნელოვნად არის დამოკიდებული ნებისმიერ სახელმწიფოში კანონის უზენაესობის, სამართლებრივი სახელმწიფოს და, ზოგადად დემოკრატიის არსებობა და მათი სრულყოფილი რეალიზაცია
იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს დამოუკიდებლობა და მიუკერძოებლობა პირდაპირ უკავშირდება მოსამართლეთა გამოსაცდელი ვადით, 3 წლით, დანიშვნას. შესაძლოა, მოსამართლე საბჭოს მიერ დაინიშნოს უვადოდ, მაგრამ უვადო განწესება იმდენად მაღალი სტანდარტია დაცვისა, რომ მასზე შემდგომი ზემოქმედების ალბათობა ამ შემთხვევაში მცირდება, რადგან მას აღარ უწევს საბჭოს წინაშე წარდგენა ხელახალი დანიშვნის მიზნით. რაც შეეხება გამოსაცდელი ვადით დანიშნულ მოსამართლეს, მას ხელახლა უწევს ამ პროცედურის გავლა მანამ, სანამ უვადოდ დაინიშნება. ამ ყველაფერს ემატება საბჭოს მიუკერძოებლობის შესახებ ვარაუდი და, საერთო ჯამში, ეჭვს ბადებს გამოსაცდელი ვადით დანიშნული მოსამართლის დამოუკიდებლობასა და მიუკერძოებლობაცმისი ამ სამი წლის სამოსამართლო საქმიანობის განმავლობაში. ვფიქრობთ, მართებული იქნება ზემოთ დასახელებული რეკომენდაციების გათვალისწინებასთან ერთად, გამოსაცდელი ვადით დანიშნული მოსამართლის უვადო განწესებასთან დაკავშირებული გადაწყვეტილება მიიღოს საბჭომ შეცვლილი ან მინიმუმ ორი მესამედით განახლებული წევრების მიერ.
4. სამართლიანი სასამართლოს უფლება ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მიხედვით
ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენცია,შემდგომში ევროპული კონვენცია მიღებულ იქნა 1950 წლის 4 აპრილს,ძალაში შევიდა 1953 წელს. თავისი სამართლებრივი ბუნებიდან გამომდინარე, კონვენცია უნიკალურ საერთაშორისო-სამართლებრივ მექანიზმს წარმოადგენს ადამიანის უფლებების დაცვის კუთხით, რომელსაც გააჩნია აღსრულების მექანიზმი ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს სახით. ეს უკანასკნელი კონვენციის იმპლემენტაციისა და მასში გარანტირებულ უფლებათა გადაწყვეტილებები შესასრულებლად სავალდებულოა წევრ სახელმწიფოთათვის.
კონვენცია ასახავს ადამიანის უფლებათა მინიმალურ სტანდარტებს, რაზეც ევროპულმასახელმწიფოებმა შეძლეს შეთანხმება 50 წლის წინ. ამ 50 წლის განმავლობაში ადამიანისუფლებების გაგება უაღრესად განვითარდა, რის შედეგადაც კონვენცია გარკვეულწილადარაადეკვატურია 21-ე საუკუნეში ადამიანის უფლებების დასაცავად. დინამიკური სასამართლო პრაქტიკის მეშვეობით შესაძლებელი ხდება კონვენციის ,,მორგება’’ შეცვლილი გარემოებებისა და მიდგომების მიმართ.როგორც თავად ევროპულმა სასამართლომ განმარტა, კონვენცია ,,ცოცხალ დოკუმენტს’’ წარმოადგენს, შესაბამისად, სასამართლოს როლი მდგომარეობს კონვენციის განმარტებაში თანამედროვე პირობებისა და სიტუაციის გათვალისწინებით.
სამართლიანი სასამართლოს უფლება ევროპული კონვენციის მე-6 მუხლითაა განმტკიცებული.კონვენციის მე-6 მუხლი სწორედ იმ მუხლთანგანია, რომლის შინაარსი ურთიერთდაკავშირებულ რამდენიმე უფლებას აერთიანებს. მე-6 მუხლით გარანტირებულია ინდივიდის უფლება საქმის სამართლიანი საჯარო განხილვისა და სამოქალაქო უფლებებისა და მოვალეობების განსაზღვრისას თუ სისხლისსამართლებრივი ბრალდების წაყენების შემთხვევაში. დემოკრატიული საზოგადოების ფუნქციონირებისათვის სწორედ ამ დებულების არსებობა იძენს ფუძემდებლურ მნიშვნელობას.
მეექვსე მუხლში ნათქვამია: ,,ყოველ ადამიანს აქვს უფლება კანონის საფუძველზე შექმნილ მიუკერძოებელ და დამოუკიდებელ სასამართლოზე’’. ორივე კრიტერიუმი- მიუკერძოებლობა და დამოუკიდებლობა ერთმანეთთანაა დაკავშირებული და სასამართლო მათ, როგორც წესი, ერთად განიხილავს. ტერმინ დამოუკიდებელში მოიაზრება როგორც ინსტიტუციური დამოუკიდებლობა, ასევე მოსამართლის დამოუკიდებლობა პროცესში მონაწილე მხარეებისგან. ჩამოყალიბებული სასამართლო პრაქტიკიდან გამომდინარე, დასახელებული კრიტერიუმის არსებობა რამდენიმე ფაქტორზეა დამოკიდებული, სახელდობრ მოსამართლეთა დანიშვნის წესზე და აგრეთვე მათი საქმიანობის ხანგრძლივობაზე.მოსამართლეთა დამოუკიდებლობის შელახვად მიიჩნევს სასამართლო შემთხვევას, როდესაც აღმასრულებელი ხელისუფლება ერევა სასამართლოს მიერ საქმის განხილვის პროცესში იმ მიზნით, რომ საბოლოო შედეგზე მოახდინოს ზეგავლენა. ის ფაქტი, რომ მოსამართლეები დანიშნულნი არიან აღმასრულებელი ხელისუფლების წარმომადგენელთა მიერ, აპრიორი არ გულისხმობს, რომ მე-6 მუხლის დარღვევას აქვს ადგილი. მთავარია მოსამართლეები საკუთარი საქმიანობის განხორციელების დროს თავისუფალნი იყვნენ აღმასრულებელი ხელისუფლების ზეწოლისა თუ ზეგავლენისაგან.იგივე შეიძლება ითქვას მოსამართლეების პარლამენტის მიერ არჩევის შემთხვევაშიც. მეტიც, ის ფაქტი, რომ სააპელაციო სასამართლოს მოსამართლე ამავდროულად პარლამენტის წევრიც იყო ევროპულმა სასამართლომ არ მიიჩნია სამართლიანი სასამართლოს უფლების დარღვევად საქმეში პაბლა კუ ფინეთის წინააღმდეგ .
სასამართლოს დამოუკიდებლობის პრინციპის განსაზღვრისას ყურადღება ექცევა ისეთ ფაქტორებს, როგორებიცაა :
• სასამართლოს წევრების დანიშვნის წესი;
• მათი მუშაობის სტაჟი;
• სასამართლოზე ზეწოლის განხორციელების აღმკვეთი გარანტიების არსებობა;
• გარეგანი ატრიბუტების არსებობა.
თავის მხრივ, ევროპული კონვენცია არ ადგენს რაიმე კონტრეტულ წესს საიმისოდ, რომ კონსტიტუციურ დონეზე მოსამართლეთა ინსტიტუციური დამოუკიდებლობა დადგინდეს, აღნიშნული სახელმწიფოთა მიხედულობის სფეროში ექცევა, იმ პირობით, რომ არჩეული წესი უნდა პასუხობდეს კონვენციის მე-6 მუხლის მოთხოვნებს. ასევე სასამართლოს არ განუსაზღვრავს მოსამართლეთა არჩევის ვადები, თუმცა მოსამართლის სამსახურიდან დათხოვნის შესაძლებლობის არარსებობა მიჩნეულ იქნა მისი დამოუკიდებლობის ერთ-ერთ წინაპირობად. საქმეზე პიერსაკი ბელგიის წინააღმდეგ სასამართლომ განაცხადა: ,, მიუერძოებლობა ნიშნავს წინაზრახვის ან მიკერძოების უქონლობას. მოცემულ კონტექსტში უნდა განვასხვავოთ : სუბიექტური მიდგომა, რომელიც კონკრეტული საქმის ირგვლივ მოსამართლის პირად მრწამსს ასახავს და ობიექტური მიდგომა, რომელიც განსაზღვრავს, არსებობდა თუ არა საკმარისი გარანტიები, რათა გამორიცხული ყოფილიყო ნებისმიერი ეჭვი ამასთან დაკავშირებით’’. სუბიექტური ტესტის მიხედვით, მოსამართლე დამოუკიდებელია, მანამ, სანამ საწინააღმდეგო არ დადასტურდება, ობიექტური მიდგომის მიხედვით, პირველ ყოვლისა, უნდა განისაზღვროს ობიექტურად არსებობს თუ არა რაიმე გარემოება, რამაც შეიძლება მოსამართლის მიკერძოებულობა განაპირობოს.ცხადია, დამოუკიდებლობის პრინციპი იქნება შელახული იმ შემთხევაშიც, როდესაც მოსამართლეს პირადი დაინტერესება ექნება კონკრეტული განსახილველი საკითხის მიმართ.
ზემოთქმულიდან გამომდინარე, აშკარაა, რომ ევროპული კონვენცია აყალიბებს ზოგად პრინციპებს სამართლიანი სასამართლოს უფლებასთან მიმართებით, ხელშემკვრელ მხარეთა დისკრეციას წარმოადგენს ეროვნული კანონმდებლობით განსაზღვრონ კონკრეტული პროცედურები, რომლებიც მოსამართლეთა არჩევის წესთან თუ არჩევის ვადებთან იქნება დაკავშირებული. საინტერესოა ამ თვალსაზრისით ევროპის რამდენიმე სახელმწიფოს პრაქტიკას გავეცნოთ, რათა უფრო ნათელი წარმოდგენა შეგვექმნას საერთაშორისო სტანდარტების პრაქტიკაში რეალიზაციასთან დაკავშირებით.
მოსამართლის თანამდებობაზე გამწესების მსოფლიოში არსებული წესები განსხვავებულია. ზოგიერთ ქვეყანაში დანიშვნის უფლებამოსილება აქვს სასამართლო საბჭოებს, მაგ, პორტუგალიასა და იტალიაში, ზოგან ამას წყვეტს პარლამენტი, ან აღმასრულებელი ხელისუფლება.მნიშვნელოვანი და საყურადღებოა მოსამართლეთა დანიშვნის ის წესი, რომელიც მოქმედებს კონტინენტური ევროპის სამართლებრივი ოჯახის სახელმწიფოებში, ვინაიდან აღნიშნული მოდელები სამართლებრივი ბუნებიდან და სასამართლო სისტემიდან გამომდინარე ყველაზე ახლოს მდგომნი არიან ქართულ მოდელთან.
გერმანიის ფედერალური საკონსტიტუციო სასამართლო შედგება ორი პალატისაგან (სენატისაგან). თითოეული პალატა დაკომპლექტებულია 8 მოსამართლით. ორივე მათგანში წევრების ნახევარს ირჩევს ქვეყნის პარლამენტი და ფედერალური საბჭო. სამი წევრი თითოეულ პალატაში უნდა აირჩეს უზენაესი სასამართლოს წევრებისგან, რომელთაც აქვთ აღნიშნულ სასამართლოებში მუშაობის სამი წლის გამოცდილება. საკონსტიტუციო სასამართლოს მოსამართლე უნდა იყოს არანაკლებ 40 წლის და 68 წლის შესრულების შემდეგ მათ უწყდებათ უფლებამოსილება. მოსამართლეები თანამდებობაზე ინიშნებიან 12 წლით. არცეულ წევრებს თანამდებობაზე ნიშნავს პრეზიდენტი.
პოლონეთის შემთხვევაში უზენაესი, ადმინისტრაციული და სამხედრო სასამართლოების მოსამართლეები ინიშნებიან პრეზიდენტის მიერ იუსტიციის ეროვნული საბჭოს წარდგინების საფუძველზე განუსაზღვრელი ვადით. პოლონეთის მოქალაქე შეიძლება დაინიშნოს მოსამართლედ 30 წლის ასაკიდან, მას უნდა ჰქონდეს უმაღლესი იურიდიული განათლება, ჩაბარებული საკვალიფიკაციო გამოცდა, გავლილი მოსამართლეთა სასწავლო კურსი ანდა მუშაობდეს პროკურორის თანაშემწედ სულ ცოტა სამი წლის განმავლობაში.
რაც შეეხება ხორვატიას, აქ მოსამართლეთა ვაკანსიები ქვეყნდება გაზეთში. მოსამართლეობის მსურველი პირები განცხადებით მიმართავენ იუსტიციის საბჭოს, რომელიც არჩევს მოსამართლეობის კანდიდატებს ჩაბარებული გამოცდისა და გასაუბრების საფუძველზე და შემდეგ იღებს გადაწყვეტილებას მათი დანიშვნის შესახებ.
5. დასკვნა
ყოველივე ზემოთქმულიდან გამომდინარე, აშკარაა, რომ არსებული საკანონმდებლო რეგულაციები ბევრ კითხვას ბადებს, აგრეთვე, არსებული წესების პრაქტიკულმა განხორციელებამ აზრთა სხვადასხვაობა გამოიწვია. ,,საერთაშორისო გამჭვირვალობა საქართველო’’-ს მიერ გამოქვეყნებულ ანგარიშში იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მიერ მოსამართლეთა უვადო განმწესების საკითხის განხილვის დროს გამოიკვეთა მთელი რიგი პრობლემური საკითხებისა. პროცესზე დაკვირვების შედეგად დადგინდა, რომ მოსამართლეებს არათანაბარი სირთულის შეკითხვებს უსვამდნენ, შეინიშნებოდა ფავორიტიზმი ზოგიერთი კანდიდატის მიმართ, დაფიქსირდა მიმანიშნებელი შეკითხვები და სხვ. ბუნებრივია, აღნიშნული კონკრეტული არასამთავრობო ორგანიზაციის შეფასებას წარმოადგენს, თუმცა უდავოა, რომ საზოგადოებაში ამ საკითხთან დაკავშირებით შეკითხვები მრავლადაა. აუცილებელია სისტემა უფრო გამჭვირვალე გახდეს და ნათელი წარმოდგენა შეგვექმნას იუსტიციის უმაღლეს საბჭოში მიმდინარე პროცესებთან დაკავშირებით. საიმისოდ, რომ უზრუნველყოფილ იქნას მოსამართლეთა თანამდებობაზე დანიშვნის პროცესის გამჭვირვალობა და წერილობითი დასაბუთება მოხდეს იმისა, თუ რატომ ეთქვა ცალკეულ კანდიდატებს უარი არჩევაზე. ორგანული კანონით უნდა განისაზღვროს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს ვალდებულება, დაადგინოს და გამოაქვეყნოს მოსამართლეთა შერჩევის კრიტერიუმების შესამოწმებელი წესი, წყაროები და მტკიცებულებები, რაც უზრუნველჰყოფს კანდიდატების შესაბამისობის შემოწმებას ერთგვაროვანი მიდგომით. ასევე, მაღალი საზოგადოებრივი ინტერესიდან გამომდინარე, მოსამართლეობის კანდიდატებთან გასაუბრებების ჩანაწერები ხელმისაწვდომი უნდა იყოს.
უდავოა, რომ მოსამართლეთა შერჩევა/დანიშვნის პროცესი წარმოადგენს სამართლიანი სასამართლოს უფლების შემადგენელ ელემენტს, კერძოდ-ადამიანის უფლებას, მისი საქმე განიხილოს დამოუკიდებელმა სასამართლომ. სასამართლოს დამოუკიდებლობა შეიძლება ეჭვქვეშ დადგეს, თუკი მოსამართლეთა დანიშვნის წესი ან პრაქტიკა არადამაკმაყოფილებელია. შესაბამისად, სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია დემოკრატიული სტანდარტების გათვალისწინებით, არსებული სისტემა დაიხვეწოს და მაქსიმალურად გამჭვირვალე გახდეს, რათა საზოგადეობაში ნდობა დამკვიდრდეს იმ უმნიშვნელოვანესი ინსტიტუციის მიმართ, რომელსაც სასამართლო ხელისუფლება წარმოადგენს.
გამოყენებული ლიტერატურა
1. საქართველოს კონსტიტუცია.
2. „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონი.
3. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 15 თებერვლის გადაწყვეტილება №3/1/659.
4. ევროპელ მოსამართლეთა საკონსულტაციო საბჭოს დასკვნა N10 (2007) ევროსაბჭოს მინისტრთა კომიტეტისადმი მართლმსაჯულების საბჭოს როლის შესახებ საზოგადოების სამსახურში, სტრასბურგი, 2007.
5. ადამიანისუფლებათაევროპულისასამართლოს 1997 წლის 25 თებერვლის გადაწყვეტილება საქმეზე, Findlay v. The United Kingdom.
6. საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსი.
7. ლიჩი ფ., როგორ მივმართოთ ადამიანის უფლებათა ევროპულ სასამართლოს, 2013.
8. კორკელია კ., ქურდაძე ი. ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო სამართალი ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მიხედვით, 2003.
9. Guide on Article 6of the European Conventionon Human Rights,Right to a fair trial(civil limb)Updated to 2017.
10. ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე, Pabla Kyv. Finland.
11. ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე Bochan v. Ukraine.
12. Law on the federal Constitutional Court of 12 March 1951 last amended by article 8 of the Regulation of 31 August, 2015.
13. ბიბილაშვილი მ., საქართველოს პარლამენტის საინფორმაციო ფურცელი მოსამართლეთა შერჩევა და დანიშვნა საზღვარგარეთის ქვეყნებში, თბილისი, 2015.
14. „საერთაშორისო გამჭირვალობა – საქართველოს“ სტატია „მოსამართლეთა უვადოდ დანიშვნის მორიგი ეტაპი ხარვეზებით მიმდინარეობს“.
ავტორები
ნანა შამათავა ივანე ჯავახიშვილის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი, ბაკალავრიატი, VI სემესტრი გიორგი მელიქიძე ივანე ჯავახიშვილის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი, ბაკალავრიატი, VI სემესტრი
თემის ხელმძღვანელი – ნანა ჭიღლაძე სამართლის პროფესორი ივანე ჯავახიშვილის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი
აღნიშნული ნაშრომი მომზადდა ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის კონფერენციისთვის შემდეგ თემაზე – იუსტიციის უმაღლესი საბჭოსა და მოსამართლეთა განწესების აქტუალური საკითხები.